30 stycznia 2019
Roman Z, Ukrainian Lemkos – Lemky, Wikimdia Commons, CC-PD Mark
Łemkowie, którzy niegdyś zamieszkiwali m.in. okolice Krynicy Zdrój, to niezwykle ciekawa mniejszość narodowa z bogatą, barwną kulturą, ciekawym językiem i charakterystycznymi strojami. Przeczytaj drugi wpis z cyklu o góralach karpackich i dowiedz się więcej na temat ich spuścizny.
Język Łemków
Język łemkowski jest jedną z odmian języka ukraińskiego. Słychać w nim także wpływy języka polskiego i słowackiego, a w mniejszym stopniu nawet węgierskiego i rumuńskiego.
Trudno mówić o oficjalnej czy literackiej formie łemkowskiego, ponieważ niemal każda wieś posługiwała się charakterystycznym dla siebie słownictwem. Od zawsze jest to jeżyk bardzo niejednolity.
Uznawało się niegdyś, że odmiana języka łemkowskiego, którą posługiwali się mieszkańcy wsi w okolicach Krynicy, była tą, którą należy uznać za ogólnie przyjętą. Przed I wojną światową podjęto nawet próby nauki tej formy języka w szkołach na terenie całej łemkowszczyzny. Nie spotkało się to jednak z aprobatą Łemków zamieszkujących inne obszary – oddalone od Krynicy. Język łemkowski nadal jest językiem różnorodnym i niejednolitym.
Twórczość literacka i muzyczna
Jednym z najbardziej uznawanych i najwybitniejszych pisarzy łemkowskich był Wołodymyr Chylak. Jednak zarówno on, jak i inni pisarze, nie spisali „dorobku literackiego” Łemków, który istniał głównie w formie ustnych przekazów, podań czy legend. W związku z tym większość przekazów minionych pokoleń odeszła w niepamięć.
To, co wyróżnia Łemków pod kątem kultury, to oryginalna, charakterystyczna muzyka, który łączy w sobie wpływy polskie, ukraińskie, słowackie i węgierskie. Między innymi dzięki temu folkowe zespoły Łemków składają się z muzyków, grających na skrzypcach i basach – charakterystycznych dla góralszczyzny, a także cymbałach, wykorzystywanych na Węgrzech i Ukrainie.
Pieśni opowiadają życie codzienne mieszkańców łemkowszczyzny. Teksty traktują o pracy, miłości, rozrywce i codziennych rozterkach. Część utworów dotyczy też tematyki wojennej, emigracyjnej, a także religijnej.
Stroje Łemków
Łemkowie to lud, którego przedstawiciele zwykle są drobnej budowy. Ich stroje nie były nigdy nazbyt kolorowe, pstrokate i zdobione. Mężczyźni nosili na co dzień lniane koszule, które wpuszczali do spodni. Latem na nogi zakładali białe spodnie z płótna, zimą grube, brązowe spodnie z wełny. Szwy spodni, nazywanych chołośniami, zbiegały się na pośladkach, co było charakterystyczne dla spodni wszystkich górali. Łemkowie latem nosili niebieskie kamizelki o nazwie (lejbiki) lub kurtki do połowy ud w kolorze brązowym (huńki). Głowy Łemków zdobiły filcowe kapelusze.
Charakterystyczne dla Łemków były też płaszcze z sukna, które sięgały do połowy łydek. Miały obszerne, opadające na plecy, prostokątne, często bogato zdobione kołnierze, zakończone frędzlami. Kołnierze te można było zakładać na głowy jak kaptury.
Łemkinie natomiast nosiły lniane, zapinane z przodu koszule, a także ciemne spódnice z drukowanego płótna. Przód spódnic zasłaniano zapaskami. Kobiety wkładały też aksamitne gorsety – białe lub niebieskie – wkładane na koszule. Głowy dziewcząt zdobiły chustki, a starszych kobiet czepce. Ramiona panie osłaniały lnianą chustą.
Kobiety na szyjach nosiły też plecione w kolorowych koralików krywulki, a na nogach – podobnie jak mężczyźni – kierpce ze skóry.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat Łemków, zapraszamy do lektury innych wpisów. Znajdziesz tam wiele ciekawych informacji zarówno o samej mniejszości, jak i o zabytkach, które można odwiedzać m.in. w Krynicy i okolicach.