Foto: Roman Reinfuss – Ziemia Nr 11 Rok 1936 http://ziemia.pttk.pl/Ziemia/Ziemia_NR_11_1936.pdf, s. 242
Łemkowie to jedna z czterech uznanych w Polsce mniejszości narodowych (obok Karaimów, Tatarów i Romów). Ich historia związana jest z m.in. z Krynicą i jej okolicami. Niegdyś Łemkowie zamieszkiwali obszary wzdłuż głównej linii Karpat Wschodnich. W wyniku przesiedleń grupy Łemkowskie zostały rozsiane po całej Polsce. To jednak w okolicach Krynicy znaleźć można wiele śladów bytności Łemków. Jaka jest ich historia? Skąd pochodzą? Gdzie mieszkają dzisiaj? Zapraszamy na pierwszy z mini cyklu wpisów o Łemkach.
W poprzednich wpisach pisaliśmy o cerkwiach łemkowskich w Krynicy i okolicach. Jeśli interesuje Cię ten temat i chcesz wybrać się na wycieczkę szlakiem architektury drewnianej, przeczytaj dwa poniższe wpisy:
Łemkowie – wprowadzenie
Łemkowie to grupa etniczna odrębna kulturowo, językowo i religijnie zarówno od Polaków, jak i Słowaków. Przez wieki byli oni najdalej wysuniętą na zachód grupą rusińską. Zamieszkiwali tereny wzdłuż głównej linii Karpat Wschodnich. W Polsce mieszkali głównie na obszarze Beskidu Niskiego, Beskidu Sądeckiego i Bieszczad. Po stronie słowackiej zajęli tereny do samych Tatr. Obszary te były przez zdominowane przez Łemków pod względem etnicznym do tego stopnia, że ludność polska, niemiecka, żydowska czy słowacka mieszkała zaledwie w kilku miastach.
Łemkowie zwykli niegdyś nazywać się Rusnakami. Nazwa Łemko pojawiła się późno, bo dopiero w XIX wieku i wywodzi się od słowa łem, oznaczające tylko. Przezwisko to zaczęło być stosowane w literaturze popularnej i naukowej, choć sami Łemkowie przyzwyczaili się do niego po I wojnie światowej. Wtedy to wzrosła w nich świadomość przynależności narodowej oraz zaczęła rodzić się aktywność polityczna.
Skąd pochodzą Łemkowie?
Nie istnieje jedna, potwierdzona teoria na temat pochodzenia Łemków. Jedną z najbardziej prawdopodobnych jest ta, według której Łemkowie znaleźli się w Polsce w wyniku wołoskich migracji, których początek datuje się na XII wiek. Wtedy to tamtejsza ludność napływała przede wszystkim z obszarów Rumunii w kierunku Ukrainy i mieszkała się tam z ludami ruskimi. Przyczyną mogło być utożsamianie się wyznaniowe obu grup.
Migracje wołoskie dotarły do Polski w XIII/XIV wieku, a ludność napływająca na teren naszego kraju osiedlała się nawet na obszarach Beskidu Śląskiego. Im dalej na zachód, tym odrębność kulturowa i etniczna nowoprzybyłych osadników malała. Silne bowiem były tam wpływy lokalnej ludności – zarówno kulturowe, jak i obyczajowe.
Migracje zakończyły się na przełomie XV i XVI wieku. Wołosi przestali prowadzić wędrowniczy tryb życia i w dużej mierze osiedlili się na stałe, by uprawiać ziemię i zajmować się hodowlą zwierząt. Największy rozwój kultury łemkowskiej w Polsce datuje się na końcówkę XVI wieku, kiedy to powstawało wiele wsi i budowli charakterystycznych dla tej grupy etnicznej.
Łemkowie dzisiaj
Dziś Łemków spotkać można nie tylko na południu Polski, ale także w innych regionach. Jednym z miejsc, w których znajdują się zrzeszenia Łemków, jest chociażby Legnica. Powołano tam teatr amatorski, który wystawia sztuki inspirowane życiem, kulturą i obyczajami Łemków – w ich ojczystym języku.
Ponadto organizowane są także różnego rodzaju wydarzenia, mające na celu popularyzację kultury łemkowskiej. Jednym z nich jest festiwal „Łemkowska Watra”, który odbywa się od 1983 roku. Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie otworzył kierunek o nazwie filologia rosyjska z językiem rusińsko-łemkowskim. Na Uniwersytecie Jagiellońskim opracowano także łemkowski słownik. Języka łemkowskiego uczy się w 21 placówkach oraz przez Stowarzyszenie Łemków. Grupa liczy dziś w Polsce około 6000 obywateli.
Mimo iż podejmowane są próby popularyzacji łemkowskiej kultury, trudno jest spotkać się dziś z tradycyjnymi obrzędami, strojami czy zwyczajami Łemków. Nie powstają nowe budowle w stylu łemkowskim (m.in. z uwagi na przepisy budowlane i brak surowca drzewnego). Wiele łemkowskich zabytków zachowało się na terenie Krynicy Zdroju i okolic.
O tym, co jest charakterystyczne dla kultury łemkowskiej, jak ważny jest dla Łemków taniec i śpiew, czym charakteryzują się reprezentanci tej grupy, jaki wpływ na liczebność Łemków oraz ich kulturę miała akcja „Wisła” z lat 1947-1950 i co łączy Andy’ego Warhola z tą grupą, przeczytasz w kolejnych wpisach na temat górali karpackich. Zapraszamy!
2Komentarze
Bardzo ciekawe informacje. Sięgnęłam do nich przy okazji przygotowywania prezentacji o Nikiforze, a ponieważ interesuję się malarstwem zaintrygowała mnie końcówka artykułu, tj. m. in. „co łączy Andy’ego Warhola z tą grupą etniczną?
Fajnie, dzięki.
To bardzo ciekawe że dziś mówi się jeszcze o Łemkach.
Przybliżanie tej grupy etnicznej jak i innych, sprawia że być może mieszkańcy Polski zrozumieją że, wielokulturowości kraju to pozytywna cecha.