2 września 2019
Łemkowie, członkowie jednej z czterech uznanych w Polsce mniejszości narodowych, mają własny język, charakterystyczne stroje, a także bogate dziedzictwo kulturowe – muzyczne, literackie czy architektoniczne. Charakterystyczna dla nich jest także kuchnia, która łączy w sobie tradycje rusińskiej kuchni chłopskiej, z kuchnią węgierską, polską czy słowacką. Jakie są typowe, łemkowskie dania? Co gotowano dawniej i jak dziś kultywuje się tradycję? Zapraszamy do lektury!
Kuchnia i tradycja łemkowska dzisiaj – gdzie zjeść tradycyjne dania?
Łemkowie zajmowali niegdyś przede wszystkim obszary wzdłuż głównej linii Karpat Wschodnich. Dziś, w wyniku migracji i przesiedleń, mieszkają nie tylko na południu kraju. Znaczącym ośrodkiem kultury łemkowskiej jest m.in. Legnica, w której działa amatorski teatr wystawiający spektakle dotyczące kultury czy obyczajów Łemków. Łemkowskie tradycje kultywują m.in. Festiwal Łemkowska Watra (w Zdyni) czy Łemkowska Zagroda Edukacyjna w Gładyszowie. Imprezy typowo kulinarne to np. Dzikie Stoły czy Święto Rydza w Wysowej Zdroju.
Restauracji łemkowskich w regionie jest niewiele, ale jedna z nich, Karczma Łemkowska Kłyniec, znajduje się w Krynicy Zdroju (inne to np. Gościnna Chata w Wysowej Zdroju czy Karczma Huculanka w Regietowie). Jeśli więc planujesz pobyt w naszym mieście, będziesz mógł skosztować łemkowskich specjałów na miejscu. Zawsze warto też pytać o miejscowych gospodarzy, którzy serwują własnej roboty pieczywo, wędliny, kiełbasy czy sery.
Wielu Łemków żyjących współcześnie w Polsce przygotowuje łemkowskie dania tylko od święta – w czasie Bożego Narodzenia czy Wielkanocy, podczas wesel i odpustów.
Jaka była i jest kuchnia łemkowska?
Głównymi składnikami kuchni łemkowskiej były niegdyś:
- Mąka żytnia i owsiana,
- Kasza gryczana,
- Siemię lniane,
- Olej lniany,
- Warzywa strączkowe,
- Kapusta,
- Cebula,
- Ziemniaki,
- Owoce sezonowe, m.in. jabłka, śliwki, jagody,
- Grzyby,
- Zioła,
- Jajka i nabiał, m.in. mleko, masło, śmietana, bryndza, twaróg (były to jednak produkty wykorzystywane głównie w bogatszych domach).
W święta i podczas ważnych wydarzeń jadano drób, wołowinę czy baraninę.
Współcześnie serwowane dania łemkowskie są zwykle bogatsze i bardziej doprawione niż w przeszłości, m.in. ze względu na większą dostępność produktów i zasobność portfeli.
Co warto spróbować? Oto kilka tradycyjnych dań Łemków:
- Śniadania – zamiszku i mastyło – są to dania o konsystencji przypominającej budyń, przygotowywane na bazie różnych rodzajów mąki. Zamiszku przyrządza się z mąki żytniej razowej i wody, a podaje się z solą. Mastyło to danie z białej mąki, mleka i wody, które serwuje się ze skwarkami i roztopionym masłem.
- Proziaki (adzymki) – placki mączne podawane z prozą, czyli sodą oczyszczoną. Doskonałe zamiast pieczywa lub jako samodzielna przekąska. Są miękkie i puszyste. Można je jeść np. z masłem, twarogiem czy miodem.
- Homiłki – kulki z twarogu lub twarogu i masła, z dodatkiem suszonej mięty. Homiłki przechowuje się w słoikach i zalewa olejem. Można podawać je np. z sosem śmietanowym.
- Kisełycia – żurek na zakwasie z mąki owsianej. Podaje się go z ziemniakami, smażoną cebulką i skwarkami. Jest mniej kwaśny od tradycyjnego, polskiego żuru.
- War – zupa przygotowywana niegdyś w biedniejszych domach łemkowskich. Przyrządzano ją na bazie wody, soku z kiszonej kapusty i włoszczyzny. Zagęszczano ją zasmażką z mąki. Dzisiaj waru można spróbować w jego bogatszej odsłonie – na bazie mięsa baraniego lub jagnięcego, z pierogami z mięsem (tzw. zlepieńcami).
Więcej na temat Łemków dowiesz się z innych wpisów na naszym blogu: